This form of poetic expression seemed to suit Gatsos and for the next thirty years, he collaborated with all the most distinguished Greek composers – most notably Hadjidakis, Mikis Theodorakis and Stavros Xarchakos – to immeasurably enrich Greek song.
Much of Gatsos’ early lyrics are optimistic and joyous, in love with life, Greece, the Aegean, but towards the end, Gatsos’ lyrics became darker and more bitter, culminating in his collaboration with Xarchakos, Τα κατά Μάρκον (The Gospel According to Mark – i.e. Markos Vamvakaris, the rembetika musician), an album that reflects consternation about the state of Greece
Σκοτεινό το τραγούδι που θα πω τα συντρίμμια του τόπου μου πατώ Χαμένα αδέρφια, ίσκιοι λαβωμένοι Χαμένη Ελλάδα, παντού σ'αναζητώ. (Νίκος Γκάτσος: Ο χορός των Κυκλάδων)
Μα για να σωθεί η Ελλάδα στους καιρούς τους ύστατους βρείτε κάπου έναν καιάδα και γκρεμοτσακίστε τους. (Νίκος Γκάτσος: Τα γερόντια).
Θεέ μου γιατί, γιατί, γιατί κείνοι που σκύβουν το κεφάλι και τεμενάδες κάνουν πάλι στον τύραννο και στον προδότη Θεέ μου γιατί, γιατί, γιατί να 'ρχονται κείνοι πάντα πρώτοι κι εμείς οι αγνοί κι ελεύτεροι να 'μαστε πάντα δεύτεροι; (Νίκος Γκάτσος: Οι πρώτοι και οι δεύτεροι).
Μελετάμε τους πλανήτες κι όλους τους αστερισμούς τους πολέμους και τις ήττες και τους δύσκολους χρησμούς στην παλιά μας τη φυλλάδα που διαβάσαμε ξανά τέτοιο όνομα Ελλάδα δεν υπάρχει πουθενά Μόνο σ'ένα καζαμία με περγαμηνό χαρτί αίμα στάζαν τα σημεία, σαν κομμένη αορτή. (Νίκος Γκάτσος: Οι αστρολόγοι).
Τούτος ο τόπος είν’ ένας μύθος από χρώμα και φως ένας μύθος κρυφός με τον κόσμο του ήλιου δεμένος. Καθ’ αυγή ξεκινά ν'ανταμώσει ξανά το δικό του αθάνατο γένος. (Νίκος Γκάτσος: Τούτος ο τόπος).
In the notes to the album, Xarchakos writes of Gatsos’ lyrics (my translation):
‘Nikos Gatsos’ songs Τα κατά Μάρκον reveal the contemporary political reality [in Greece] with its “huge lies” (τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα) and like a scalpel cut to the bone of the responsibility we all have for the evil that surrounds us and is threatening to destroy us.
‘In these songs, Nikos Gatsos, with awe, anger and pain, tells hard truths and speaks bitter words so that Greeks will wake up from their stupor before the onset of an irreversible catastrophe.
‘These songs serve no party political purpose and are not the usual political or ideological songs. They are songs forged out of a deep sense of responsibility from a poet imbued with the Greek spirit and the human struggle who wanted, now, in his perfect maturity, to convey (with song) into the mouths, the souls and brains of our people, the words and sounds of rage against "that and those" (εκείνα και εκείνους) destroying Greece; against those trying to obliterate Greek sensibility and consciousness; and against those taking part in today's genocide of Greeks by Greeks, with the help of all the anti-Greeks in Europe and the world.
‘Nikos Gatsos' songs speak for themselves. I only wanted with these few words to stress their importance at this critical time [for Greece]…’
Θεέ μου γιατί, γιατί, γιατί κείνοι που σκύβουν το κεφάλι και τεμενάδες κάνουν πάλι στον τύραννο και στον προδότη Θεέ μου γιατί, γιατί, γιατί να 'ρχονται κείνοι πάντα πρώτοι κι εμείς οι αγνοί κι ελεύτεροι να 'μαστε πάντα δεύτεροι; (Νίκος Γκάτσος: Οι πρώτοι και οι δεύτεροι).
Μελετάμε τους πλανήτες κι όλους τους αστερισμούς τους πολέμους και τις ήττες και τους δύσκολους χρησμούς στην παλιά μας τη φυλλάδα που διαβάσαμε ξανά τέτοιο όνομα Ελλάδα δεν υπάρχει πουθενά Μόνο σ'ένα καζαμία με περγαμηνό χαρτί αίμα στάζαν τα σημεία, σαν κομμένη αορτή. (Νίκος Γκάτσος: Οι αστρολόγοι).
Τούτος ο τόπος είν’ ένας μύθος από χρώμα και φως ένας μύθος κρυφός με τον κόσμο του ήλιου δεμένος. Καθ’ αυγή ξεκινά ν'ανταμώσει ξανά το δικό του αθάνατο γένος. (Νίκος Γκάτσος: Τούτος ο τόπος).
In the notes to the album, Xarchakos writes of Gatsos’ lyrics (my translation):
‘Nikos Gatsos’ songs Τα κατά Μάρκον reveal the contemporary political reality [in Greece] with its “huge lies” (τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα) and like a scalpel cut to the bone of the responsibility we all have for the evil that surrounds us and is threatening to destroy us.
‘In these songs, Nikos Gatsos, with awe, anger and pain, tells hard truths and speaks bitter words so that Greeks will wake up from their stupor before the onset of an irreversible catastrophe.
‘These songs serve no party political purpose and are not the usual political or ideological songs. They are songs forged out of a deep sense of responsibility from a poet imbued with the Greek spirit and the human struggle who wanted, now, in his perfect maturity, to convey (with song) into the mouths, the souls and brains of our people, the words and sounds of rage against "that and those" (εκείνα και εκείνους) destroying Greece; against those trying to obliterate Greek sensibility and consciousness; and against those taking part in today's genocide of Greeks by Greeks, with the help of all the anti-Greeks in Europe and the world.
‘Nikos Gatsos' songs speak for themselves. I only wanted with these few words to stress their importance at this critical time [for Greece]…’